Belgeleriyle Osmanlı hoşgörüsü
Belgeleriyle
Osmanlı hoşgörüsü
Başbakanlık
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, yaklaşık 600 yıl 3 kıtada
çeşitli milletlerden insanları barış içinde bir arada tutan
Osmanlı hoşgörüsü ve adaletinin belgelere yansıyan örneklerini,
''Gökkubbe Altında Birlikte Yaşamak'' adlı kitapta
topladı.
Kitapta
yer alan belgelere göre, Batılıların ''Muhteşem Süleyman''
olarak tanıdıkları Kanuni Sultan Süleyman, 1560'da beylerine,
''Her türlü vergiyi sadece kanunlar çerçevesinde toplattırasın.
Hiçbir kimseye fazladan bir akça dahi aldırtmayasın'' emrini
verirken, 2. Abdülhamid, 1894'te binlerce kilometre uzaklıktaki
Amerika'da orman yangınlarından zarar görenlere 300 lira yardım
gönderdi. Abdülaziz, Sivas'tan Rusya'ya göç eden 30 kadar Rum
ailenin tekrar Osmanlı devletine dönmek istemeleri üzerine yol
masraflarının karşılanması için emir verirken, Genç Sancağının
Akçasırt Köyünden 13 Ermeni eşkıya, pişmanlıklarından dolayı
2. Abdülhamit tarafından affedilerek iskan edildi.
FATİH'İN
HOŞGÖRÜSÜ...
Batılılara
Osmanlı hoşgörüsünü ilk tanıtan padişahlardan Fatih Sultan
Mehmet, 4 Nisan 1478 tarihli Bosna ruhbanlarının dini hayatlarını
serbestçe sürdürebilmeleri hakkındaki fermanında şöyle
seslendi: ''Ben ki, Sultan Mehmed Hanım... İhsan edip Bosna
rahiplerine buyurdum ki; Kiliselerinizde korkusuzca ibadet ve
memleketimizde korkusuzca ikamet edin. Ne vezirlerimden ne de
halkımdan kimse bunları incitmesin ve rencide etmesin. Allah'a,
Peygamber'e, Kur'an'a ve kuşandığım kılıca yemin olsun ki,
canları, malları ve kiliseleri bana itaat ettikleri sürece
güvencem altındadır.'' Fatih Sultan Mehmed, Kudüs ruhbanlarının
dini hayatlarını serbestçe sürdürebilmeleri hakkındaki 29 Eylül
1458 tarihli fermanında da şöyle emir verdi: ''Makamıma gelip yüz
sürerek ellerinde mevcut olan Hz. Peygamber ve Hz. Ömer'den bu yana
Kudüs-ü Şerif'teki Hz. İsa'nın doğduğu Beytüllahm Kilisesi,
Kamame Kilisesi v.b. kutsal mekanlar ile ilgili sahip oldukları hak
ve imtiyazları yeniden talep eden Kudüs Rum patriği Atnasyos ve
ruhbanlarına aynı imtiyazları verdim. Bunları kimse rencide
etmesin. Kim ki, bu hükmün feshini murad ederse Allah'ın ve
Resulünün hışmına uğrasın.''
''KİMSEDEN
FAZLA VERGİ ALINMASIN''
Kanuni
Sultan Süleyman ise 16 Ağustos 1560 tarihli fermanında, halktan
fazla vergi toplanmamasını istedi. Kanuni'nin fermanı şöyle:
''Semendire Beyine hüküm ki, Huzur içinde yaşayan halkımdan hiç
kimseye hiç bir zaman zulmedilmesine rızam yoktur. Vergi toplama
görevinde bulunanların kanuna aykırı olarak halktan fazla akça
aldıklarını işittim ve buyurdum ki; Her türlü vergiyi sadece
kanunlar çerçevesinde toplattırasın. Hiçbir kimseye fazladan bir
akça dahi aldırtmayasın. Dinlemeyenleri yazıp
bildiresin...''
YORTU
GÜNÜNE RASTLAYAN PAZARIN KALDIRILMASI Abdülmecid, 30 Mart 1847
tarihli fermanında halkın rahatça ibadet edebilmesi için yortu
gününe rastlayan pazarın başka günlere alınması için emir
verdi. Abdülmecid fermanında, ''Yenişehir-i Fener'de öteden beri
her hafta pazar, çarşamba ve cuma günleri kurulan pazarın, pazar
günleri halkın yortu gününe rastlaması sebebiyle sadece çarşamba
ve cuma günleri kurulması ve Defterhane-i Amire'deki kaydının da
değiştirilmesi hususu emrim olmuştur'' dedi. 2. Abdülhamit ise
1895'te maddi sıkıntı içinde bulunan Ermeni Katolik
Patrikhanesi'ne yardım yapılması için emir verirken, 3. Selim,
çıkardığı fermanla İstanbul'da yaşayan Ermeni ve Rumların
evlilikleri sırasında kanunsuz vergi alınmamasını istedi. 3.
Selim, 14 Aralık 1793 tarihli fermanında, şöyle dedi: ''İstanbul
ve civarında oturan Rum ve Ermenilerin evlilikleri esnasında resmi
vergi ve harçlardan başka kanunlara aykırı yollardan akça
talebiyle rencide edilmemelerine ve fakir halkın himayesine dikkat
etmeniz hususunda fermanım sadır olmuştur. Buyurdum ki, emrime
uyma konusunda son derece hassas ve dikkatli olasınız ve aksine
hareket etmekten sakınasınız.'' Sultan 5. Mehmed Reşat da, 1914
tarihli yazısında, ''Beykoz'a bağlı Polonezköyü'nde Bezm'i Alem
Valide Sultan Vakfı'na ait arsa üzerine okul, kilise ve çan
kulesinin yapılmasına izin verdiğini'' bildirdi.
OSMANLI
HOŞGÖRÜSÜNE SIĞINANLAR...
Osmanlı
padişahları, topraklarına sığınan yabancılara da büyük
hoşgörü ile yaklaştı. Sultan Abdülaziz, Horasan Hükümdarı'nın
ilticasına ilişkin 1861 tarihli Erzurum Valisi'ne gönderdiği
emirde şöyle dedi: ''Horasan hükümdarı iken otuz sene önce İran
devleti tarafından Tebriz'e sürülen Muhammed Han, Osmanlı
devletine sığınmak maksadıyla İstanbul'a gelmek üzere yola
çıkmıştır. Bu gibi devlet adamlarına ikram ve ihsanda bulunmak
yakışık alacağından kendisine en güzel şekilde yardımda
bulunulması uygun olacağı görüşündeyim.'' Abdülaziz de 5
Eylül 1865 tarihli emrinde, ''Sivas'tan Rusya'ya göç eden 30 kadar
Rum ailenin, tekrar Osmanlı devletine sığınmak istemeleri ancak
maddi imkana sahip olmadıkları için kendilerine yol masrafı
olarak Tiflis'teki Osmanlı devleti temsilcisi aracılığıyla
ihtiyaçları olan paranın verilmesi''ni istedi.
İSPANYA
VE PORTEKİZ'DEN KOVULANLAR...
Kitapta,
İspanya ve Portekiz'den kovularak Osmanlı hoşgörüsüne sığınan
Yahudilerin tahrir kayıtları da bulunuyor. 1519 tarihli tahrir
kayıtlarında İspanya ve Portekiz'den kovulmalarıyla Osmanlı
devletine iltica edip Edirne'ye yerleştirilen Katalan cemaatine ait
29 hane, Portekiz cemaatine ait 45 hane, Alman cemaatine ait 8 hane,
İspanya cemaatine ait 42 hane, Bolye mahallesinden 33 hane ile Gerur
cemaatinden haneler ile aile reislerinin isimlerine yer
veriliyor.
ERMENİLERE
GÖSTERİLEN HOŞGÖRÜ...
Paris'te
A. Amadonu, Liyon Hıraçya, K. Mıhitarof, A. Kirkoryaniç, K.
Milenyan, Y. Masisyan ve Ş. Kananyan adlı Ermeni komite reisleri,
Osmanlı Sarayı'na gönderdikleri 1898 tarihli mektupta,
yaptıklarından pişmanlıklarını şöyle dile getirdi: ''Bizler
Ermeni milleti olarak, Osmanlı padişahlarının diğer tebaaya
olduğu gibi Ermenilere de pek çok lütuf ve ihsanda bulunduklarına
şahidiz. Zaten İslam ve Ermeni milletleri arasında eskiden beri
dostluk münasebetleri mevcuttur. Bazı bozguncuların yalan
sözlerine rağmen biz Osmanlı devletinin hizmetinde sadıkane
çalışmaktan geri durmayacağız. Zira Osmanlı uyruğunda olmak,
bizim için bir iftihar vesilesidir.'' Öte yandan 2. Abdülhamit,
1904 yılında Ermenilere gösterilen hoşgörünün bir örneğini
daha sergiledi. Muş'un Akçasırt köyünden evlerini yakarak dağa
çıkan 13 Ermeni pişmanlıkları dolayısıyla 2. Abdülhamit
tarafından affedilerek iskan edildi.
FELAKET
YAŞAYAN ÜLKELERE YARDIMLAR
Osmanlının
hoşgörüsü, başka kıtalara da uzandı. 2. Abdülhamid, 18 Eylül
1894 tarihinde binlerce kilometre uzaklıktaki Amerika'da orman
yangınlarından zarar görenlere 300 lira yardım gönderdi.
Osmanlının bu yardımına karşılık, Washington Sefareti bir
yazıyla teşekkürlerini bildirirken, bütün Amerikan gazeteleri de
bu yardımdan övgü ile bahsetti. Abdülmecid, 1847'de İrlanda'da
meydana gelen büyük kıtlık nedeniyle bu ülkeye cömert bir
yardım yaparak diğer Avrupa devletlerine örnek olurken, 2.
Abdülhamit 1900 yılında Hindistan'da kıtlık çeken halka Bağdat
ve Basra'dan yeterli miktarda zahire satın alınarak gönderilmesi
için talimat verdi.
''BİRLİKTE
YAŞAMAK''
Başbakanlık
Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç. Dr. Yusuf Sarınay, kitaba
ilişkin AA muhabirine yaptığı açıklamada, Osmanlı Devleti'nin
yaklaşık 600 yıllık bir dönemde bünyesinde farklı din, millet,
mezhep ve kültüre sahip bir insan topluluğunu adil bir yönetim
anlayışıyla barış içinde yönetme kabiliyetini gösterdiğini
söyledi. Osmanlı devletinin bu adil yönetimi sayesinde birbirinden
çok farklı özelliklere sahip insanların, kendi dil, din ve
kültürlerini serbestçe yaşayabildiklerini kaydeden Sarınay,
şunları kaydetti: ''Bunun adı günümüz diliyle 'birlikte
yaşamak'tır. Birlikte yaşamak demek, çok kültürlülük içinde
birbirlerine hoşgörü gösterebilmesidir. Bugünün dünyasının
temel sorunu olan bu konuda Osmanlı Devleti zengin bir tecrübeye
sahiptir. İşte bu tecrübe, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığında
belgeler ışığında hazırlanan 'Gökkubbe
Yorumlar
Yorum Gönder